آبیاری قطره ای بخش 1
با توجه به مسئله کم آبی و لزوم صرفه جویی در مصرف آب، سخن اساسی از مقوله، آب است. عنصر یکتایی که حیات میدهد و زندگی میبخشد. منظور همان آبی است که قدرت مغز، از آن سرچشمه مییابد و از نفوذ بیماریهای جدی و خطرناکی نظیر بیماریهای قلبی و سرطان به بدن افراد ممانعت مینماید. تازه، باید بدانید که همین آب، عاملی مؤثر در کاهش وزن نیز محسوب میشود. راستی فراموش نکنید که نقش جادویی آب را در توسعه و توزیع پوشش گیاهی و در نتیجه سرسبزی و زیبایی نفس گیر طبیعت، هرگز نمیتوانید نادیده بگیرید. بنابراین از اعجاز گسترش گیاه در دل خاک، سخن گفتیم تا مبحث را به زمینهای کشاورزی و نیاز آدمیان به غذا بکشانیم. هیچ میدانید که احتمالاً نیمی از فرآوردههای کشاورزی مورد استفاده و غذا، این عنصر حیات بخش آدمیان خاکی از زمینهای آبیاری تأمین میگردد. امروز در این مقاله از آبیاری و نوع نوین و به صرفه آن، یعنی آبیاری قطره ای سخن خواهیم گفت. پس وقت آن رسیده است که در صورت علاقمندی به بررسی جامعی از آبیاری قطره ای، دقایقی از وقت خود را به ما اختصاص دهید.
تعاریفی به اختصار از آبیاری
باید بدانید که با پیشرفت دانش و تکنولوژی میتوان سیستم آبیاری جدید را جایگزینی مناسب برای آبیاری به شیوه سنتی و قدیمی دانست. حتی در عبارتی کلی آبیاری را استفاده از آب به حالت غیر طبیعی و مصنوعی در خاک و مزارع مینامند. البته این انتشار آب بر زمین، به منظور رسوخ آن در قلب خاک و نزدیک به ریشه گیاه انجام میگیرد که در نهایت منجر به رشد روز افزون گیاه و تولیدات برتر در محصولات کشاورزی میشود. همچنین میتوان گفت که هر گاه مقدار بارش و نزولات آسمانی را از آب مورد نیاز گیاه کم کنیم، مقدار آبیاری به ویژه در دوران رشد گیاه حاصل میشود. در این رابطه بهتر است که بدانید چالش در معرض خشکی قرار گرفتن گیاه، موجبات عدم استفاده صحیح از جذب آب و مواد غذایی دیگر میگردد. یعنی در همه حال باید رطوبت مورد نیاز برای بدست آوردن محصول سالم در اختیار گیاه قرار گیرد. همچنین لازم به ذکر است که مقادیر این کمبود آب، باید بوسیله آبیاری تأمین گردد. بیشک واضح است که با عنایت به نوع گیاه، چگونگی ساختار خاک و البته شرایط آب و هوا، میزان آبیاری در نقاط مختلف به اندازه متفاوتی تعیین میگردد. اما آنچه در این زمینه دارای اهمیت است، استفاده از روش صحیح آبیاری است که در واقع کمک مؤثری در جلوگیری از هدر دادن آب، این نعمت خدادادی میکند.
شناختی بیشتر از انواع آبیاری
اکنون که دیگر با تعاریف آبیاری آشنا شدید، زمان آن رسیده است که اطلاعاتی مختصر از انواع آبیاری در اختیار شما قرار گیرد. انواع آبیاری را میتوانید، در سه مبحث به شرح زیر بیان نمایید:
آبیاری سطحی (Surface Irrigation)
باید بدانید که در آبیاری سطحی، آب در سطح خاک رسوخ میکند و کم کم ریشه گیاه موفق به استفاده از آن میگردد. آبیاری در این روش اغلب از نهر آبیاری یا لولههای دریچهدار، انجام میپذیرد.
آبیاری زیر زمینی (Sub Irrigation)
یکی از ویژگی های آبیاری زیر زمینی این است که علائمی از رطوبت، در سطح خاک دیده نمیشود. البته بهتر است بدانید که در این روش به کنترل سطح ایستایی یا پیزومتریک (Pizometric) که سطح آب را در یک سفره آبریز محصور مشخص میکند، میپردازند. بدین وسیله با این کنترل در آبیاری، رطوبت لازم برای فضای ریشه در اختیار گیاه قرار میگیرد.
آبیاری تحت فشار (Pressurized Irrigation)
آبیاری تحت فشار، شامل آبیاری بارانی و آبیاری موضعی میشود. همچنین بدانید که آبیاری موضعی نیز، دارای اقسام گوناگونی میباشد که یکی از اساسیترین آنها آبیاری قطره ای است. در توضیح آبیاری تحت فشار میتوان از روشهایی نام برد که آب را توسط لوله و تحت فشار بیشتر از فشار اتمسفر، در سطح زمین پخش و توزیع مینمایند.
حالا برای آشنایی بیشتر شما، لازم است که به تعریف اتمسفر (Atmosphere) بپردازیم.
اتمسفر: اگر مقدار میانگین فشار هوا را در سطح آبهای آزاد سواحل شهر پاریس فرانسه در نظر بگیرید، اتمسفر تقریباً با آن برابری میکند. بنابراین اتمسفر را میتوان یک واحد، برای اندازه گیری فشار نام برد.
تعاریفی از آبیاری قطره ای (Drip Irrigation)
باید گفت که یکی از اساسیترین و پیشرفتهترین روشهای آبیاری تحت فشار، به عنوان آبیاری قطره ای شناخته میشود. کشور فرانسه و برخی از کشورهای دیگر جهت آبیاری در گلخانهها، این روش آبیاری را برای سالیان دراز، مورد استفاده قرار میدادند. اما در تعریف شیوه آبیاری قطره ای باید گفت که در این نوع آبیاری، آبی را که گیاه به آن نیاز دارد، بوسیله لوله تا محل قرار گرفتن گیاه انتقال مییابد و به صورت مستقیم در اختیار گیاه قرار میگیرد. به عبارت دیگر به سیستمی، آبیاری قطره ای میگویند که در اثر فشار ایجاد شده توسط پمپاژ، آب درون سیستم جریان مییابد. سپس توسط وسیلهای به نام قطره چکان، به صورت قطره ای یا جریانی بسیار کم در پای بوتهها، گیاهان و یا به سطح خاک نفوذ میکند. به عبارت دیگر به کلیه روشهایی که در آنها آب به حالت بسیار اندک و به تدریج در کنار گیاه سرریز میشود، آبیاری قطره ای یا آبیاری با حجم کم نیز میگویند.
اما بهتر است بدانید که قطره چکان، در صنعت آب، به چه معنایی است؟
قطره چکان یا دریپر (Dripper) قطعات توزیع کننده کوچکی هستند که از جنس پلاستیکی ساخته شدهاند. البته اغلب نوع آنها پلی اتیلن، بوده و یکی از کاربردهای قطره چکانها این است که در سیستم آبیاری قطره ای مورد استفاده قرار میگیرند. اما نحوه کاربری قطره چکانها بدین صورت است که آب پس از اینکه در سامانه آبرسانی با فشار برابر یک جریان پیدا کرد، برای کم شدن فشار به درون قطره چکان میرود. در قطره چکان میزان فشار به صفر تنزل مییابد. آنگاه آب با دبی کم و به حالت قطرهای به محل گیاه ریخته میشود. حتی میتوان یک لیتر آب را با دریپرها، برای زمان یک ساعت تا چندین ساعت نیز تنظیم نمود.
دبی: دبی را که در زبان فرانسوی Debit مینامند، در صنعت آب میزان آبی میدانند که در واحد زمان از سرچشمه آب، نظیر رودخانه، سد، لوله و … عبور میکند. همچنین بدانید که واحد دبی، متر مکعب بر ثانیه میباشد.
اجزای سیستم آبیاری قطره ای
سیستم تحت فشار آبیاری قطره ای، جهت تنظیم درست و کارکرد مساعد به اجزای زیر نیاز دارد. بهتر است بدانید که اولین مورد، وجود یک پمپ یا مخزن آب جهت ذخیره آب میباشد. البته پمپ قادر است فشار آب را بالا ببرد و منجر به جابجا نمودن آب، در درون لولهها بشود.
سپس وجود صافی یا فیلتر، ضروری به نظر میرسد. فیلتر برای حذف نمودن ذرات معلق، از داخل آب کاربرد دارد و موجب میشود که آب تمیز در شبکه آب رسانی به جریان بیافتد. از انواع فیلترها میتوان به اقسام شنی، دیسکی، توری و … اشاره نمود.
برای چگونگی سنجش فشار فیلتر، از فشار سنج استفاده میشود. همچنین شیر کنترل، به عنوان کنترل گری است که برای باز کردن یا بستن آب در شبکه آب رسانی بکار میرود. جنس شیر کنترل میتواند فلزی یا حتی پلاستیکی باشد که این کنترل را در آبیاری قطره ای انجام میدهد.
سپس شما به وجود لولههای اصلی و فرعی پی میبرید که اندازه آنها با میزان جریان آب در ارتباط میباشد.
و اما قطره چکانها که قسمت حساسی، در آبیاری قطره ای محسوب شده و وظیفه انتقال آب را به ریشه گیاهان بر عهده دارند. دریپرها این کار را از طریق یک نازل باریک، که در مسیر جریان طولانی به کنترل جریان آب از قطره چکان میپردازد، انجام میدهند. همچنین بدانید که یک قطره چکان مناسب، علی رغم کاهش یا افزایش فشار آب، قادر به ثابت نگه داشتن تقریبی جریان آب است.
شیرآلات، اتصالات آبیاری قطره ای، لوازم جانبی دیگر و سیستم تزریق کود، از تجهیزات کاربردی در آبیاری قطره ای به حساب میآید. بی شک واضح است که این لوازم و تجهیزات در جهت آبیاری باغچه منازل، باغ، گلخانه، مزارع کشاورزی در اندازههای متوسط و بزرگ و حتی آبیاری چمنها متفاوت میباشد.
روشها و مفاهیم مختلف در سیستم آبیاری قطره ای
آبیاری دریپ:
جریانهای باریک آب از روزنههای ریز را آبیاری دریپ مینامند. در واقع آب به صورت قطرات جدا از هم یا به حالت مداوم و پیوسته، به شکلی آرام بر سطح خاک توزیع میگردد.
آبیاری زیر بستری:
این بار هم شاهد خروج آب به صورت آرام ولی در زیر، بستر خاک میباشید. این روش بوسیله قطره چکانهایی با دبی در حد آبیاری دریپ انجام میگیرد.
آبیاری فوارهای (بابلر):
در مورد آبیاری بابلر باید گفت که توزیع و پخش آب، بر سطح خاک توسط جریانی باریک یا فوارهای انجام میپذیرد. اما این جریان از یک منفذ با دبی که افزونتر از آبدهی در دو نوع آبیاری قبلی است و کمتر از یک گالن در دقیقه میباشد، صورت واقع مییابد.
آبیاری اسپری:
اگر شما بوسیله یک اسپری یا مه پاش (Fogger) به پخش آب بر سطح خاک بپردازید، سیستم به آبیاری اسپری معروف است. وجه تمایز این روش با سه روش قبلی، در این است که بر خلاف روشهای قبل که خاک نقش اساسی را در آبیاری ایفاء میکرد، این بار هوا وظیفه اصلی در توزیع آب را بر عهده دارد.